انواع شیشه از نظر کیفیت

انواع مختلفی از شیشه برای تولید لیوان، فنجان و قابلمه استفاده می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. در ادامه به تفکیک این محصولات، انواع شیشه مورد استفاده توضیح داده شده است:

۱. شیشه‌های مورد استفاده در تولید لیوان و فنجان

این شیشه‌ها باید در برابر شوک حرارتی (برای نوشیدنی‌های داغ یا سرد) و ضربه نسبتاً مقاوم باشند.

الف) شیشه سودالایم (Soda-Lime Glass)

این رایج‌ترین و پرمصرف‌ترین نوع شیشه در جهان است.

• ترکیب: اکسید سیلیسیم (سیلیس)، اکسید سدیم و اکسید کلسیم.
• ویژگی‌ها:
  • شفاف، ارزان و دارای پردازش آسان.
  • مقاومت حرارتی پایین تا متوسط (معمولاً برای نوشیدنی‌های داغ مناسب نیست مگر اینکه به طور خاص ساخته شده باشد).
  • در برابر شوک حرارتی شکننده است (اگر مایع خیلی داغ یا خیلی سرد در آن ریخته شود ممکن است ترک بخورد).
• کاربرد: بیشتر لیوان‌های شیشه‌ای معمولی، لیوان‌های آب و آبمیوه، و برخی فنجان‌های ارزان قیمت از این جنس هستند. معمولاً برای استفاده در مایکروویو ایمن نیستند.

ب) شیشه بوروسیلیکات (Borosilicate Glass)

معروف به شیشه “لابراتواری” یا شیشه “نسوز”. محبوب‌ترین انتخاب برای فنجان‌ها و لیوان‌های شیشه‌ای باکیفیت.

• ترکیب: اکسید سیلیسیم و اکسید بور.
• ویژگی‌ها:
  • مقاومت بسیار بالا در برابر شوک حرارتی (می‌تواند اختلاف دمای شدید را بدون ترک خوردن تحمل کند، مثلاً直接从 freezer to oven).
  • ضریب انبساط حرارتی بسیار پایین.
  • بسیار بادوام و در برابر مواد شیمیایی مقاوم.
  • معمولاً کمی آبی رنگ یا زرد کمرنگ به نظر می‌رسد.
• کاربرد: فنجان‌های قهوه و چای شیشه‌ای، لیوان‌های مخصوص آبجوسازی (Beer Mugs)، ظروف شیشه‌ای قابل استفاده در اجاق گاز و فر. برندهای معروفی مانند پیرکس (Pyrex) در اصل از این نوع شیشه استفاده می‌کردند. برای مایکروویو، فر و فریزر کاملاً ایمن هستند.

ج) شیشه کریستال (Crystal Glass)

بیشتر برای مصارف تزئینی و لوکس استفاده می‌شود.

• ترکیب: مانند شیشه سودالایم است اما به جای اکسید کلسیم، از اکسید سرب (Lead Oxide) یا اکسید پتاسیم استفاده می‌کند.
• ویژگی‌ها:
  • درخشش و شفافیت بسیار بالا.
  • نرم‌تر است و صدای “زنگ” زیبایی دارد.
  • سنگین‌تر است.
  • هشدار: شیشه سرب‌دار (Lead Crystal) نباید برای نگهداری طولانی‌مدت مایعات (به خصوص مشروبات الکلی اسیدی) استفاده شود، زیرا سرب می‌تواند وارد مایع شود. انواع بدون سرب (Lead-Free Crystal) ایمن هستند.
• کاربرد: لیوان‌های شراب و ویسکی لوکس، فنجان‌های تزئینی. معمولاً برای مایکروویو یا شستشوی ماشینی مناسب نیستند.

د) شیشه سکوریت (Tempered Glass)

این یک فرآیند عملیات حرارتی است که روی شیشه (معمولاً سودالایم) انجام می‌شود.

• ویژگی‌ها:
  • مقاومت بسیار بالا در برابر ضربه (۴ تا ۵ برابر stronger از شیشه معمولی).
  • در صورت شکستن، به قطعات ریز و مکعبی بی‌خطر تبدیل می‌شود (مانند شیشه جلوی ماشین).
  • مقاومت حرارتی آن نیز کمی بهبود می‌یابد.
• کاربرد: لیوان‌های شیشه‌ای مقاوم برای رستوران‌ها، کافه‌ها و فضای باز. بسیاری از لیوان‌های مدرن از این نوع هستند.

۲. شیشه‌های مورد استفاده در تولید قابلمه و ظروف پخت و پز

این شیشه‌ها باید در برابر شوک حرارتی بسیار شدید (مستقیم از اجاق گاز یا فر) مقاوم باشند.

شیشه بوروسیلیکات (Borosilicate Glass)

گزینه اصلی و استاندارد برای قابلمه و ظروف پخت و پز شیشه‌ای.

• دلایل محبوبیت:
  • تحمل اختلاف دمای بسیار بالا (تا ۴۵۰ درجه سانتی‌گراد) بدون ترک خوردن.
  • عدم واکنش شیمیایی با مواد غذایی (طعم غذا را تغییر نمی‌دهد).
  • شفافیت که به شما امکان می‌دهد روند پخت را مشاهده کنید.
• کاربرد: قابلمه‌های شیشه‌ای، ظروف پیرکس برای پخت در فر، کتری‌های شیشه‌ای، قابلمه‌های قابل استفاده در اجاق گاز (معمولاً روی حرارت ملایم). برند پیرکس (Pyrex) در بسیاری از کشورها هنوز هم نماد این نوع ظروف است.

نکته مهم: در سال‌های اخیر، برخی از خطوط تولید پیرکس در آمریکا از شیشه بوروسیلیکات به یک نوع شیشه سودالایم سکوریت (Tempered Soda-Lime Glass) تغییر کرده‌اند. این شیشه نیز بسیار مقاوم است اما در برابر شوک حرارتی به پای بوروسیلیکات نمی‌رسد و ممکن است در صورت استفاده نادرست (مثلاً قرار دادن ظرف داغ روی سطح مرطوب یا حرارت مستقیم و ناگهانی) بشکند. همیشه دستورالعمل سازنده را مطالعه کنید.

جمع‌بندی نهایی

برای لیوان و فنجان معمولی، سودالایم رایج است، اما برای مصارف حرفه‌ای یا روزمره باکیفیت، بوروسیلیکات بهترین انتخاب است. برای قابلمه و ظروف پخت و پز، بوروسیلیکات تنها انتخاب منطقی و ایمن محسوب می‌شود.